Demokratiya.

Demokratiyanı qısa bir açıqlama ilə belə anlatmaq olar: xalqın özü-özünü idarə etməsi. Demokratiyanı iki qola ayırmaq olar: birbaşa demokratiya, təmsili demokratiya.

Birbaşa demokratiya: Prezidentlik üsul idarəsi. Səlahiyyətlər prezidentin əlində olsada bu bir növ formal xarakter daşıyır. Bu tip quruluşlarda Bələdiyyə, Parlament, yerli icra hakimiyyəti orqanları birbaşa xalqı təmsil edir. Məhkəmələr azad və ədalətli olur. Nəticə etibarilə Prezident xalqla ayaqlaşmağa məcbur olur.

Təmsili demokratiya: Parlament üsul idarəsi ilə ölkə idarə edilir. Parlamenti xalq seçir və parlamentari xalqın hökumətdəki təmsilçisi rolunu oynayır. Ölkə üzrü qərarlar Parlamentdəki müzakirələr və səs çoxluğu ilə qəbul edilir.

Biz birinci qolun üzərində duraq. Çünki ölkəmiz bu üsulda idarə edilir. Bu üsulun (əslində digərinin də) şərtlərinə nəzər yetirək və sonra onların açılışına baxaq.

Demokratiyanın təməl şərtləri. * Bərabərlik. * Azadlıq. * Azad seçki. * Çoxpartiyalılıq. * Təməl haqq və azadlıqlar .

Bərabərlik bütün insanların bərabər hüquqa sahib olması deməkdir. Varlı-kasıb, məmur-fəhlə, işçi-işsiz kimi ayrıseçkilik edilmədən hər kəs bərabər hüquqa malikdir. Qanun hər kəs üçün necə bərabərdirsə, qanundan kənar hər hansı əməl də eyni cür qiymət alır. Heç kim vəzifəsinə görə qanundan yaxa qurtara bilmir. Və heç kim vəzifəsindən istifadə edərək qarşısındakı ilə fərqli tonda danışa, davrana bilmir. Bir fəhlə rahatlıqla bir naziri məhkəməyə verə və haqqını qoruya bilir. Bununlada ədalətli cəmiyyət bərqərar olur.

Azadlıq: Bütün insanlar azaddır və kimsə onların azadlığını məhdudlaşdıra bilməz. Heç kim azad davranışı, sözü və əməli (qanunla tənzimlənən) üçün məsulliyyətə cəlb edilə, hədələnə bilməz. Qanun bütün insanlara bərabər azadlıq verir. Kimsəni hər hansı fikrinin ziddi hərəkətə məcbur etmək olmaz və bunu edən president belə olsa qanunla cəzalandırılır.

Azad seçki: Ən önəmli və kilid nöqtətə məhz bu hissədir. Bütün digər amillər bu hissə ilə bir başa əlaqədardır. Belə ki, azad seçki ilə bütün bir ölkənin mənfi və ya müsbət dəyişikliyi həll edici olur. İnsanların bərabər hüquqlar çərçivəsində, dəstəklədiyi partiya, fərd və ya qərara səsvermə hüququ var. Heç kim vəzifəsi və ya mövqeyindən istifadə etməklə digrə fərd və ya qruplara səsvermə ilə bağlı basqı göstərə bilməz. insanlar güvəndiyi fərd, qrup və ya partiya səs verərək öz gələcək müqəddəratını onlara həvalə etmiş olur. İnsan özü və övladları, bütünlükdə cəmiyyət üçün ən önəmli məqam olan səsverməni azad həyata keçirməlidir. Səsvermə gizli, səs sayımı isə tam aşkar həyata keçirilir. Çoxpartiyalılıq: Demokratiyada istər Prezident, istər Parlament üsul idarəsi olan ölkələrdə çoxpartiyalılıq şərtdir. Parlament idarəetməsi üçün bu ən əsas amil kimi görünsədə, digər idarəetmə - Prezident üsul idarəsi üçün də çoxpartiyalılıq əsas və demokratiyanın vazkeçilməz təməl tərkibidir. Parlamentdə bir deyil, daha çox partiyanın təmsili fərqli fikirlərin ortaya çıxması deməkdir ki, inkişafın əsas dayağı fərqli fikir və bunun müzakirəsidir. Təkpartiyalı sistemlərdə (*missal aşağıda) müzakirəsiz olaraq Prezident Adminstrasiyası tərəfindən (yəni bir nəfərin əmri ilə) göndərilən qərar və ya qanunlar qəbul eilir və bu xalqın deyil, bir şəxsin marağına xidmət etmiş olur. Bununlada inkişaf yalnızca bir şəxsin şəxsi istəkləri ilə əvəzlənir və həmin cəmiyyətlər sürətlə uçuruma yuvarlanır.

*(Məsələn Azərbaycanı nümunə kimi göstərmək olar. Çoxları deyə bilər ki, ölkədə bir çox partiya Parlamentdə təmsil olunur. Ancaq hər kəs mənimlə razılaşar ki, bu sadəcə formal xarakter daşıyır və demokratiya imitasiyasından başqa bir şey deyil. Razılaşarsız ki, Parlamentə deputatlar bir başa prezidentin təyinatı ilə yerləşdirilir və bir ağızdan hamısı ona itaət edir. Hər hansı bir məsələ müzakirəsiz yekdilliklə qəbul edilir.)

Təməl haqq və azadlıqlar: Dini, dili, cinsi, siyasi görüşü, social durumundan asılı olmayaraq hər kəsin təməl hüquq dediyimiz azad yaşamaq hüququ var. Bunu heç kim, heç bir qüvvə yasaqlaya, əngəlləyə bilməz. Təməl haqq və azadlıqlar həm də yuxarıda qeyd etdiyim hüquqların toplamıdır.

Rəsul Mürsəlov. 17.04.2017